De Reistafel
Een van de diensten die wij als Write outside the box aanbieden is een social media-abonnement. Wij schrijven op gezette tijden leuke, korte berichten over een bepaald thema. Als voorbeeld hebben wij op onze eigen Facebook-pagina De Reistafel bedacht. Op het moment van schrijven is reizen naar (buitenlandse) bestemmingen nog niet mogelijk, maar dat wil niet zeggen dat we er niet over kunnen schrijven! En dus bedenken we elke week een stukje over een bekende lekkernij, een streekgerecht of een smakelijk product, om zo van A naar Z te reizen.
Hieronder kun je de bestemmingen waar we al heen gereisd zijn nog eens rustig teruglezen. Ondertussen zijn wij alweer onderweg naar het volgende station op onze culinaire reis. Benieuwd waarover we schrijven bij de volgende letter? Houd dan deze pagina in de gaten om het gerecht van de volgende letter van De Reistafel te ontdekken.
A = Ardennerham
Als je op vakantie naar het zuiden gaat, dan ken je vast de Ardennen in het zuidoosten van België. Hier komt de eerste letter en het eerste gerecht van de Reistafel vandaan: de Ardennerham.
De Ardennerham wordt gemaakt van het dikke deel van de varkensham. We kennen het als beleg op ons brood of als een voorgerecht, in combinatie met meloen. De Ardennerham is in 1996 geregistreerd als een beschermd streekproduct. Het is een product dat al sinds de negende eeuw in de Ardennen wordt gemaakt.
De hamvraag is natuurlijk: wanneer heb jij deze lekkernij voor het laatst op?
B = Bossche Bol
Vandaag zijn wij beland bij de B van Bossche Bol.
De Bossche Bol komt, de naam verklapt het al, niet uit de Bollenstreek. Nee, hij komt toch echt uit Den Bosch, officieel ’s-Hertogenbosch geheten. In de volksmond noemt men de Bossche Bol ook wel een ‘sjeklade bol’. Tot de jaren twintig van de vorige eeuw stond deze lekkernij nog bekend als chocoladebol. Volgens sommige bronnen is de naam Bossche Bol bedacht door een burgemeester, van Lanschot, die de chocoladebol voor een reclame voor de stad omdoopte tot de Bossche Bol.
En wie Bossche Bol zegt, zegt Jan de Groot. Want in de wijde omtrek van Den Bosch staat deze bakker bekend als hét adres voor de enige echte Bossche Bol. En dat kan kloppen, want vanwege de toenemende concurrentie, zoals de verkoop van chocoladebollen in supermarkten en het misbruik van de naam Bossche Bol, liet Jan de Groot enige jaren geleden zijn product als merk deponeren.
De Bossche Bol is een handelsmerk geworden en kan onder die naam niet worden nagemaakt. Een echte Bossche Bol bevat slagroom, terwijl de oorspronkelijke chocoladebollen met room gevuld werden.
C = Chinese kruisbes
De Chinese kruisbes, ik denk dat er maar weinig mensen zijn die er nog nooit een hebben gezien of gegeten. Gewoon los, in een fruitsalade of op een taart. De meeste mensen weten dat alleen niet. ‘Chinese kruisbes? Nog nooit gegeten.’ Dat komt omdat de Chinese kruisbes beter bekend is geworden als de kiwi.
In 1906 nam Mary Isabel Fraser wat zaden mee naar Nieuw-Zeeland. Hiermee kweekten Nieuw-Zeelandse tuinders de eerste rassen. Pas in 1959 kreeg de vrucht een nieuwe naam, deels omdat in die periode, middenin de Koude Oorlog, Chinese producten internationaal minder goed verkochten.
De vrucht werd mede vanwege het bruine, harige en eivormige uiterlijk naar de bruine en eivormige vogel vernoemd. En daarom eten we nu kiwi’s en geen Chinese kruisbessen.
D = Darjeeling
Vandaag reizen we naar Darjeeling in West-Bengalen (India) waar wij gaan genieten van een heerlijk kopje zwarte thee.
In mei worden elk jaar de eerste twee topblaadjes met de hand geplukt. Op deze thee wordt jaarlijks met smart gewacht door de kenners. In juni volgt de heerlijke tweede pluk en in de herfst volgt, na het regenseizoen, een minder bijzondere pluk. Maar de thee verschilt niet alleen met het moment van plukken maar ook per theeplantage aangezien elke plantage zijn eigen productiemethode heeft.
Zwarte thee is lekker en gezond, ook al bevat het theïne, een andere naam voor cafeïne. Het drinken van een heerlijk kopje Darjeeling is een rustpunt in ons druk bestaan. Een zee van rust, puur genieten.
Proost!
E = Edammer kaas
Vandaag zijn we met de Reistafel aangekomen bij de letter E van “cleyne kasekens” en “klootkaasjes”. Hoe dan, vraag je je wellicht af. Nou, dat waren de oude benamingen voor de kaas die we nu beter kennen als Edammer. Met een E.
Deze kaas werd van oorsprong verhandeld vanuit de stad Edam. Het is een bolvormige kaas en de bekendste kleur ervan is niet alleen geel, zoals je zou denken, maar ook rood. Die rode kleur kwam doordat de Edammer kaas voor de export een kaaskorst kreeg van rode paraffine. Deze kaas wordt tegenwoordig vooral in de fabriek van FrieslandCampina in Marum geproduceerd.
F = Frankfurter
Er is verschil tussen frankfurters en Frankfurter würstchen, ook al gaat het in beide gevallen om worst die frankfurter heet.
Frankfurter würstchen (altijd met een hoofdletter) mag al sinds 1929 alleen gebruikt worden voor worstjes die uit het gebied rondom Frankfurt komen. De frankfurters zoals wij die kennen komen eigenlijk uit Wenen, de slager die ze maakte was in Frankfurt opgeleid en noemde zijn worstjes frankfurters. Dit zijn de worstjes die wereldwijd bekend zijn geworden. In Duitsland en Zwitserland staat deze variant overigens weer bekend als Weense worstjes.
De bekende variant die we in Nederlandse supermarkten kopen is eigenlijk alleen van een knakworst te onderscheiden omdat ze een stuk groter zijn. Size matters!
G = Griekse yoghurt
Vandaag gaan we naar een land dat bekend staat om de oude cultuur, de hoofdstad Athene, het Parthenon en natuurlijk… Griekse yoghurt!
Jazeker, we zijn aanbeland in het prachtige Griekenland. En wel bij de letter G van Griekse yoghurt. Ook bij Griekse yoghurt speelt de herkomst een rol. Komt de yoghurt echt uit Griekenland, dan is het Griekse yoghurt. Maar wordt ‘ie elders geproduceerd, dan is het op de verpakking: “Yoghurt, Griekse stijl”. Want de oorsprong bepaalt of je het wel of niet Griekse yoghurt mag noemen.
Yoghurt bevat veel goede voedingsstoffen, waaronder eiwit, calcium en vitamine B12 en B2. Het eten en drinken van zuivelproducten hangt samen met een lager risico op darmkanker. Door het eten van yoghurt verklein je bovendien de kans op diabetes type 2, aldus het Voedingscentrum. Een yoghurt past in de Schijf van Vijf als deze per 100 gram minder dan 1,1 gram verzadigd vet bevat en maximaal 6 gram suiker.
In de Nederlandse supermarkt kun je naast de yoghurt Griekse stijl ook ‘authentieke Griekse yoghurt’ kopen. Wat wij Griekse yoghurt noemen is gezeefde yoghurt en het heet in Griekenland ‘straggisto’.
H = Habaneropeper
Deze keer zijn we aanbeland in Chili, maar toch ook weer niet. En in Cuba, maar ook toch weer niet. Waar we dan wel zijn? Lees dat in de H van habaneropeper!
Habanero betekent “uit Havana”, de hoofdstad van Cuba. Het gaat om een chilipeper, maar hij komt dus ook niet uit Chili. In de 18e eeuw dacht men ook nog eens dat deze peper oorspronkelijk uit China kwam. Vandaar dat de plant ingedeeld werd in de groep Capsicum chinense. Recent onderzoek wijst echter uit dat deze peper uit Yucatán komt, een schiereiland waarvan het grootste deel bij Mexico hoort.
Naast deze geografische spraakverwarring kom je het woord “peper” trouwens ook in allerhande (nee, niet dat blad van de Albert Heijn) uitdrukkingen tegen. Zoals in “een gepeperde rekening” of “peperduur”.
Terug naar de habaneropeper. Die is groen, als hij nog niet rijp is, en rood wanneer hij wel rijp is. Er bestaan daarnaast ook gele en oranje varianten. Een kleurrijke plant dus, met een al even kleurrijke afkomst en naam!
I = Irish stew
Vandaag reizen we af naar Ierland voor een stevige, traditionele maaltijd: Irish stew, oftewel een Ierse stoofschotel.
Traditionele gerechten zijn vaak een combinatie van plaatselijke ingrediënten. Voor Irish stew zijn dat schapenvlees, aardappelen, peen, ui en peterselie en soms wordt daar ook donker bier aan toegevoegd.
Boeren in Ierland hielden schapen en verbouwden vooral wortelgewassen. Een groot deel van de oogst werd afgestaan aan de landeigenaren, de rest werd gebruikt om het volgend jaar te planten, te eten en te verkopen of voor ruilhandel. De grote emigratiegolf tijdens en na de Ierse hongernood halverwege de 19e eeuw betekende dat Ieren in een korte tijd zich overal ter wereld vestigden en ze namen natuurlijk hun traditionele recepten mee.
Een stoofschotel vergt heel wat kooktijd, maar het heeft maar weinig aandacht nodig. Het kan rustig pruttelen terwijl je druk bent met ander werk. In de tussentijd kun je alvast genieten van het rijke aroma.
Een van de vele variaties:
Olie of boter om in te braden
1 kg lamsvlees in blokjes
Peper en zout
0,5 liter runderbouillon en 0,5 ml Guinness (of een liter bouillon)
2 à 3 winterpenen
4 uien
500 g aardappels
Extra toevoegingen: knoflook, laurierblad, koolraap of andere wortelgewassen, tijm en/of peterselie (als garnering).
Vervang het lamsvlees voor rundvlees, bijvoorbeeld sukadelappen) indien gewenst.
Verhit de olie of boter in een braadpan en braad hierin de stukjes vlees bruin. Bestrooi intussen met zout en peper (en voeg indien gewenst knoflook toe). Schenk de bouillon in de pan en breng het geheel aan de kook. Voeg eventuele kruiden toe. Laat daarna het vlees minimaal 4 uur op laag vuur zachtjes stoven. Roer er af en toe in om te bepalen of er genoeg vocht in de pan zit. Voeg na drie uur stoven de ui en de wortelgewassen toe en na nog eens 30 minuten de aardappelen. Proef de stoofschotel en voeg peper en zout naar smaak toe.
Eet smakelijk!
J = Jeonju Bibimbap
Vandaag reizen we een stuk verder naar het Oosten, naar Korea. Daar komen we de Jeonju Bibimbap tegen. Het klinkt een beetje als “bamihap”, maar dat is het niet. Bibimbap is een Koreaans rijstgerecht. Letterlijk betekent het “gemengde rijst”.
Bibimbap wordt geserveerd in een kom met warme witte rijst met daarop “namul” (gebakken en gekruide groenten) of “kimchi” (traditionele gefermenteerde groenten), aangevul met sojasaus of sojabonenpasta.
De Zuid-Koreaanse stad Jeonju is erg beroemd vanwege de variant van Bibimbap die daar bereid wordt. De rijst van Jeonju Bibimbap wordt speciaal bereid door de rijst te koken in runderschenkelbouillon voor de smaak en er “shiteme”-olie voor de voedingsstoffen aan toe te voegen.
Er is zelfs een jaarlijks Jeonju Bibimbab Festival!
K = Kip Kiev
De volgende halte van onze wereldreis langs heerlijke gerechten brengt ons naar de stad Kiev. De Reistafel is deze keer geland in Oekraïne, waar we gaan genieten van Kip Kiev.
Ondanks de naam is kip Kiev niet bedacht in Oekraïne. De uitvinding van Kip Kiev wordt toegeschreven aan een kok in het restaurant van Grand Hotel Europe in Sint-Petersburg, Rusland en heette toen de Nieuw-Michailov-kotelet. Volgens Wikipedia verbreidde de huidige naam van het gerecht zich vanaf 1947, toen een restaurant in Kiev de Kip Kiev aanbood onder deze naam.
Misschien weet niet iedereen (meer) wat Kip Kiev nu eigenlijk precies is. Kip Kiev is kip die gevuld wordt met kruidenboter. Daarna paneer je de kip en bak je het mooi krokant. Het is dus een gerecht dat van buiten knapperig en van binnen mooi gegaard is.
De Kip Kiev is een goed voorbeeld van gerechten die ooit heel populair waren, maar nu een beetje in de vergetelheid zijn geraakt. Net zoals we vroeger bepaalde groenten aten, die we nu haast niet meer op tafel zetten en “vergeten groenten” genoemd worden. Hoewel niet heel trendy smaken deze oude gerechten zeker niet slecht en wellicht tref je over een tijdje de Kip Kiev toch weer ergens op de menukaart aan!
L = Luikse wafel
Deze aflevering van De Reistafel speelt zich af in België. Vandaag smullen we van de Luikse wafel. Wie kent hem niet? Een Luikse wafel, ook wel suikerwafel of Gaufre de Liège genoemd, is een Belgische lekkernij uit de Belgische stad Luik. Luik is de hoofdstad van de provincie Luik in België. De stad is gelegen aan de Maas, ongeveer 30 km stroomopwaarts van Maastricht.
De Luikse wafel is een wafel gemaakt van gistdeeg met stukjes suiker erin. Je kunt de wafels zo eten, maar ze zijn ook heerlijk met bijvoorbeeld een bolletje ijs en aardbeien erbij. Bij allerlei feestelijke gelegenheden zoals op de kermis zie je ze gebakken worden in kleine of grote wafelijzers.
Weet je trouwens wat het verschil is tussen een Luikse wafel en een Brusselse wafel? De Brusselse wafel is rechthoekig van vorm, terwijl de Luikse een rondere vorm heeft. De Luikse wafel is dikker en er zitten suikerkorrels in gebakken. De Brusselse wafel is luchtiger en wordt met poedersuiker bestrooid. Welke van de twee je ook kiest, lekker smaken doen ze allebei!
M = Madras curry
Voor ons volgende verrukkelijke gerecht gaan we naar India, naar een stad die vroeger Madras heette en die tegenwoordig als Chennai door het leven gaat. Of misschien moeten we wel naar Engeland waar het mogelijk rond 1960 of iets later in curryrestaurants bedacht is. Aan die pittige en soms wat verhitte discussie wagen we ons hier niet. Wij richten ons op het culinaire aspect.
Wat is Madras curry?
Het is een vrij hete saus, rood van kleur, waarin onder andere veel chilipoeder gebruikt wordt, echt een saus waar pit in zit. Met deze specerijenmelange kun je heerlijke authentieke Indiase curryschotels maken. Heerlijk met kip, maar vegetarisch met bijvoorbeeld tofu of bloemkool is ook een smakelijke optie.
Kerrie in de keuken: is het nou kerrie of curry?
Het woord ‘kerrie’ is een verbastering van het Tamil-woord kari (Engels: curry), dat saus betekent. Kerrie is in Nederland een mengsel van specerijen. In Nederland wordt over het algemeen voor gerechten alleen de benaming ‘curry’ gebruikt. In België spreekt men bij curry ook over de specerij-mix. Het hangt er dus vanaf waar je bent.
Het is overigens een fabeltje dat curry in Nederland vooral bekend is geworden door Adam Curry. Dat was geen kok maar een discjockey en presentator.
N = Napolitaanse pizza
In deze aflevering van De Reistafel is de plaats van bestemming het pittoreske Napels in Italië. Dit is namelijk de bakermat van de heerlijke Napolitaanse pizza.
Bij pizza denk je aan traditionele ovens. Aan families die niet samen de degens kruisen maar wel het deeg hoog in de lucht gooien en ronddraaien en aan allerlei reclames op tv waarin mensen heel erg romantisch samen een pizza aan het eten zijn. De pizza is nog steeds één van de bekendste gerechten uit Italië.
Maar wist je dat er eigenlijk twee soorten Italiaanse pizza’s zijn? De Napolitaanse pizza en de Romeinse pizza. De verschillen zitten hem onder meer in de bereiding van het deeg, de baktijd en de temperatuur van de oven. De bodem en rand van een Romeinse pizza zijn dunner dan die van de Napolitaanse die een opstaande hoge korst heeft. De Napolitaanse pizza wordt kort en op een hele hoge temperatuur in de houtoven gebakken. De Romeinse pizza wordt minder snel en op een lagere temperatuur gebakken.
Een paar leuke weetjes over pizza’s:
– In Nederland verkocht Domino’s pizza in 2019 20 miljoen pizza’s.
– Een Italiaan eet per jaar gemiddeld 30 kg pasta en 44 pizza’s.
– De pizza Hawaï komt niet uit Hawaï, maar is bedacht in Canada.
– De pizza is vernoemd naar de Amerikaanse staat Hawaï waar veel ananas wordt gekweekt.
– Het is een van de meest controversiële pizza’s.
– De duurste pizza is de 24K. Een pizza bedekt met 24-karaats bladgoud. Deze pizza kost je al snel 2000 dollar (bij het New Yorkse restaurant Industry Kitchen).
O = Omelette Sibérienne
Hoewel we ook eerder in onze reis naar naar Alaska hadden kunnen gaan voor de Baked Alaska. Of naar Italië voor de Omelet Vesuvius, of Noorwegen voor de Omelette Norvégienne. Het is duidelijk een dessert met vele namen. Het recept is ook niet altijd exact hetzelfde, maar de ingrediënten zijn het wel. Niemand weet precies wie het heeft bedacht, of wie met de naam kwam.
Als dessert is het redelijk eenvoudig. De basis is ijs met plakken cake dat wordt bedekt met opgeklopt eiwit (meringue). Vandaar waarschijnlijk ook de naam: het ziet er uit als een sneeuwlandschap tot het bruin kleurt in de oven. Het oorspronkelijk recept gebruikt vanille-ijs, maar natuurlijk is elke smaak mogelijk! De meringue kan worden gebruind onder de grill of in de oven, maar eerlijk gezegd is het gebruik van zo’n leuke mini-vlammenwerper wél zo leuk. Je kan het gerecht verder aankleden door er fruit bij te serveren of wat je ook lekker vindt.
Sommigen plaatsen een lege eierschaal in het midden van de meringue, en gieten daar rum, wodka of een andere alcoholische drank in en steken dat aan om vervolgens de lichten uit te doen voor een spectaculair effect. Soms wordt de drank over het hele gerecht gesprenkeld en wordt het hele gerecht geflambeerd. Hoe je het ook serveert, het trekt de aandacht!
Het is echt een gerecht voor de feestelijke afsluiting van de maaltijd.
P = Pekingeend
Vandaag reizen wij naar Peking oftewel Beijing, de hoofdstad van China. Pekingeend is een traditioneel gerecht dat al meer dan zeven eeuwen wordt bereid. Traditioneel werden grote eenden met zwarte veren die in de kanalen die de stad aan de grote waterwegen verbonden leefden, geroosterd, maar later werden gedomesticeerde eenden gebruikt.
Het dunne knapperige vel kan alleen worden verkregen in een speciale oven, hierdoor wordt het vooral in restaurants geserveerd en niet thuis. De oven wordt gestookt met hout van de peren- en perzikboom. Het vel van de eend wordt van het vet gescheiden en de eend wordt in de oven gehangen zodat het vet wegsmelt.
De eend wordt in drie delen geserveerd waarbij het aan tafel wordt aangesneden. Eerst het knapperige vel met suiker en zoete bonensaus om in te dippen, daarna het vlees met pannenkoekjes en een julienne van lente-ui en komkommer, soms met andere groenten. De eend en de groenten worden in de pannenkoekjes gerold en met de hand of met stokjes gegeten. Hierna wordt de rest van de eend op een van de volgende manieren bereid: gekookt in een bouillon van Chinese kool (Brassica rapa) en tofu, of gesneden en roergebakken met zoete bonensaus, of gesneden en kort gebakken en met zout en peper geserveerd.
Pekingeend werd geserveerd voor de keizers van China van de Yuan en Ming dynastieën (respectievelijk 1279-1368 en 1368-1644). Dit keizerlijk gerecht staat nog steeds bekend als een culinair hoogstandje.
Q = Quiche Lorraine
Vandaag reizen wij naar Frankrijk, in het bijzonder naar Lotharingen, een streek in het noordoosten van Frankrijk op de grens met Duitsland. Dit gebied is door de eeuwen heen afwisselend Frans en Duits geweest. Dat zorgde voor een geheel eigen karakter van de streek en de keuken.
Een quiche is een hartige open taart, de Quiche Lorraine is de meest bekende van alle quiches. Het woord ‘quiche’ is vermoedelijk de verfranste versie van het Duitse woord ‘Kuchen’, oftewel koek. De term kwam aan het begin van de 17e eeuw al in het Lotharings of Lorreins voor, en werd voor het eerst twee eeuwen later in het Frans gebruikt. Ook al wordt quiche gezien als een Frans gerecht werden hartige taarten met eieren en room al in de dertiende eeuw in Italië gegeten en in de veertiende eeuw in Engeland.
Het oorspronkelijk recept bevatte gerookt spek, room en eieren, maar in de moderne keuken wordt er ook kaas aan toegevoegd en wordt er vaak magerder bacon in plaats van spek gebruikt. Na de tweede wereldoorlog won de quiche aan populariteit, vooral als brunchgerecht. Een quiche kan warm of koud worden geserveerd waardoor het ideaal is om eerder op de dag te bereiden zodat je het later alleen nog hoeft te serveren, of meenemen om bij een picknick van te genieten.
De Quiche Lorraine is heel makkelijk te bereiden, maar is niet de enige optie: je kan alle kanten op met een quiche. Er zijn talloze recepten, maar je kunt ook in de koelkast kijken en een geheel eigen versie maken. Als er tijd is kun je het deeg zelf maken, bijvoorbeeld volgens het recept van “The joy of baking” of “the Joy of Cooking” [https://www.joyofbaking.com/PieCrust.html]. Heb je minder tijd, of ben je minder handig kan je altijd het hartige taartdeeg van Koopmans gebruiken.
Vulling:
1 kilo uien – halve ringen
1 dubbel bakje gerookte spekblokjes
1 zak 500 g geraspte kaas
6 eieren
2 bakjes zure room
Zout, peper, Provençaalse kruiden
Bedek een ovenschaal met het deeg en prik met een vork gaatjes. Bak het 10 minuten. Bak intussen de uien in een koekenpan of plaats ze twee keer 4 minuten in de magnetron. Bak de spekjes in een koekenpan of plaats ze 4 minuten in de magnetron. Doe alle ingrediënten in een mengkom en meng ze goed. Stort de vulling in de ovenschaal en bak gedurende 45 minuten tot een uur op 175 graden Celsius.
Eet smakelijk!
R = Roquefort
Vandaag gaan we naar Frankrijk voor de koning onder de blauwschimmelkazen: de Roquefort. De kaas wordt al eeuwen in deze regio gemaakt. Al in 79 na Christus noemde Plinius (een Romeinse letterkundige) de kaas uit deze streek in zijn geschriften. Sinds 1925 is de naam officieel beschermd, alleen kaas die in het gebied rondom Roquefort wordt gemaakt mag zo genoemd worden.
De Roquefort is een schapenkaas die per kaas van ongeveer 3 kilo ruim 12,5 liter melk nodig heeft. Alleen melk van Lacaune-schapen die ook in het gebied grazen wordt hiervoor gebruikt. De kazen rijpen in grotten in de regio (tussen de drie en tien maanden). Dit is dus met recht een streekproduct. Tijdens de rijping worden er naalden in de kaas gestoken. Dit zorgt voor aderen waar de schimmel (penicilium roqueforti) zich door kan verspreiden.
De kaas is ontzettend veelzijdig. Hij kan perfect los worden gegeten maar past ook uitstekend bij pasta, vlees, groenteschotels en zelfs bij vis.
S = Saskatoon-bes
We zijn al naar heel veel plaatsen, regio’s en landen gereisd waar een gerecht zijn naam aan te danken had. Vandaag reizen we af naar een plaats die naar een bes is vernoemd.
Vandaag gaan we naar Canada, naar een stad met ongeveer 206.500 inwoners: Saskatoon. De naam van de stad komt van het Cree-woord voor een wat op blauwe bessen lijkende vrucht: mis-sask-quah-toomina. De vrucht komt van nature voor in het noorden van de VS en in Canada.
De saskatoon-bes is blauwzwart van kleur. Het is een sappige bes met een zoete smaak die wel wat lijkt op een zoete kers met een beetje amandel. Het is een veelzijdige vrucht die uitstekend zo te eten is maar ook gebruikt wordt in vruchtentaarten, cakejes, jams, compote, sauzen, toetjes, salades…en nog veel meer.
De bes zelf wordt pas sinds kort commercieel gekweekt in Canada. Er zijn kwekers (overigens ook in Nederland als je een eigen stad-een-naam-gevende-bessenstruik zou willen hebben) waar de struiken te koop zijn.
T = Turks fruit
Deze keer bekijken we een lekkernij met een naam die in Nederland ook bekend is van een roman en een film. Jazeker, we zijn aanbeland bij de T en die staat voor Turks fruit.
Zo heeft een lekkernij het dus geschopt tot de titel van zowel een zeer veel gelezen roman als die van een grote kaskraker in de bioscoop. En mocht het boek of de film niet jouw smaak zijn, van het snoep kun je altijd genieten!
Turks Fruit (in het Turks rahat lokum) is een zoete lekkernij die veel in Turkije, Cyprus en in Balkanlanden wordt gegeten. Dit snoepgoed bestaat voor een groot deel uit suiker of honing en gelei op smaak gebracht met rozenwater, citrusvruchten, kaneel of munt. Duurdere versies zijn vaak met gehakte noten (zoals hazelnoten, amandelen of pistachenoten). Turks fruit kan verschillende kleuren hebben en was traditioneel vierkant of rechthoekig maar tegenwoordig experimenteert men ook met moderne ijsblokvormen om allerlei vormen te maken.
Jan Wolkers schreef een roman met dezelfde naam. Turks fruit is een liefdesroman uit 1969. Centraal in het verhaal staan de relatie van de hoofdpersoon (een beeldhouwer die als naamloze ik-verteller optreedt) met zijn uit Alkmaar afkomstige vrouw Olga en de invloed die zij op hem heeft en heeft gehad. De roman is opgedragen aan Olga Stabulas, zijn tweede vrouw.
Turks fruit is een Nederlandse dramafilm uit 1973 van Paul Verhoeven met in de hoofdrollen Rutger Hauer en Monique van de Ven, naar de roman Turks fruit van Jan Wolkers. Turks fruit is met ruim 3,3 miljoen bezoekers de succesvolste Nederlandse bioscoopfilm aller tijden.
In Turkije eet men rahat lokum vooral met Turkse koffie of thee met suiker. De Turkse en Griekse keuken hebben heel wat gerechten gemeen maar dit is niet het geval met theedrinken. In Turkije is dit een belangrijk deel van de cultuur en in Griekenland drinkt men alleen thee als men ziek is.
Hoe en waarbij je het ook eet: geniet ervan!
U = Ulster fry
Vandaag gaan we naar Ulster voor een Ulster fry. Ulster fry is een uitdrukking die gebruikt wordt in Ierland, Schotland, Wales, Cornwall en Noord-Ierland. Andere lokale varianten zijn: full English of fry up. Waar hebben we het dus over? Nou, over het ontbijt natuurlijk!
Het ontbijt in het Verenigd Koninkrijk en Ierland bestaat uit veel meer dan wat wij in Nederland als ontbijt nemen. Blijft het hier vaak bij een boterham met (pinda)kaas of misschien iets met ontbijtgranen, in het gebied aan de andere kant van het Kanaal gaat het er soms wat uitgebreider aan toe. Daar bestaat een stevig ontbijt uit spek, worstjes, eieren, bloedworst, gebakken bonen, tomaten, champignons, toast, en een drank zoals koffie of thee. Nou, daar kom je de dag wel mee door, lijkt me!
Over spek en bonen gesproken, dat doet me denken aan een uitdrukking: voor spek en bonen meedoen of ergens voor spek en bonen bij zitten. Volgens het Groot Uitdrukkingenwoordenboek van Van Dale (2006) betekent de uitdrukking oorspronkelijk ‘werken zonder er geld voor te krijgen’. Het enige wat je kreeg, was een eenvoudig, stevig maal, want zo werd spek en bonen gezien.
Weer terug naar de Ulster fry: in de hierboven genoemde landen is het ontbijt zo populair dat het soms de hele dag door geserveerd wordt in cafés en pubs. Ze noemen het dan vaak een “all-day breakfast”. Best meal of the day!
Elke dag ontbijten is overigens een goede gewoonte. Het Voedingscentrum raadt aan om elke dag te ontbijten. Het ontbijt levert belangrijke voedingsstoffen zoals calcium, foliumzuur, vitamine B2, vitamine A en vezels. En ontbijten kan ervoor zorgen dat je de rest van de dag regelmatiger eet. Het is dus niet alleen lekker (of je het nu uitgebreid doet of niet), maar ook gewoon een gezonde start van de dag!
Eet smakelijk!
V = Vlaamse frites
We gaan het vandaag hebben over friet. Of frites. Of patat. Of frietjes. Er zijn nogal wat benamingen voor, afhankelijk van waar je woont. Maar ik wil het in eerste instantie hebben over Vlaamse frites, de gefrituurde aardappelstaafjes die in een wat grovere vorm gesneden zijn en dus wat dikker en breder van vorm zijn dan de ‘standaard’ frietjes. De oorsprong van deze Vlaamse frites is niet echt duidelijk. Maar feit is wel dat ze duidelijk te onderscheiden zijn van de frietjes die wij bijvoorbeeld in Nederland normaal gesproken bij de cafetaria voorgeschoteld krijgen. Vlaamse frites worden soms ook gebakken met de schil er nog aan, voor extra smaak.
Naast Vlaamse frites hebben we nog de term Franse frietjes. De Amerikanen noemen die “French fries”. Dit zijn dunne reepjes, die we vooral kennen van Amerikaanse fastfoodketens. Vaak zijn deze wat slapper dan de traditionele Nederlandse friet. Van dik naar dun gerangschikt hebben we dus de Vlaamse, de Nederlandse en dan de Franse.
De aardappel staat al sinds het einde van de 16e eeuw op de Europese tafel, maar komt oorspronkelijk uit Zuid-Amerika waar het al zo’n 10.000 jaar wordt verbouwd en gegeten.
Van welk type friet houd jij het meest? Of misschien heb je liever gewoon een traditionele aardappel, in water gekookt, of een gepofte aardappel of aardappelpuree, of rösti, of een van de andere vele mogelijke manieren om aardappels te bereiden. Inmiddels is het frietje niet meer weg te denken uit ons dagelijks leven; we eten per persoon gemiddeld zo’n 40 tot 50 porties friet (van ongeveer 180 gram) per jaar. Niet alleen thuis, maar ook op de kermis of op een street food-festival.
Bon apetit!
W = Waldorfsalade
We reizen vandaag met de Reistafel niet naar een streek, stad of dorp maar naar een gebouw. Een hotel om precies te zijn. Het beroemde Waldorf-Astoria in New York. Het eerste hotel met deze naam stond aan 5th Avenue, tegenwoordig de locatie van het Empire State Building. Het huidige Waldorf-Astoria staat sinds 1931 aan Park Avenue.
Hier werd de waldorfsalade bedacht en voor het eerst geserveerd. Oorspronkelijk een eenvoudige salade van knolselderij, appel, mayonaise en citroensap. De walnoten werden toegevoegd door de beroemde Franse chef Escoffier en nog later kwamen toevoegingen zoals rozijnen, vis of kip.
Voor veel mensen is de waldorfsalade onlosmakelijk verbonden met de Britse serie Fawlty Towers en natuurlijk met John Cleese. Een hele aflevering ging over misverstanden tussen een Amerikaanse toerist en de hoteleigenaar Basil Fawlty (Cleese) die absoluut niet wil toegeven dat hij niet weet wat een waldorfsalade is. ‘I’m sorry, we’re fresh out of waldorfs’
Deze klassieke salade staat nog steeds bij veel restaurants en hotels op het menu en is eenvoudig zelf te maken als begeleiding van een heerlijke maaltijd of als een frisse lunch.
X = Xifias
Met de X zijn we inmiddels aanbeland bij de twee na laatste letter van het alfabet. Het was alweer een aantal letters geleden, maar we doen op onze reis nogmaals Griekenland aan. Dit keer reizen we af naar het piepkleine kustplaatsje Xifias.
Xifias (Ξιφίας) is een klein dorpje gelegen op het vasteland van Griekenland, aan de oostkust van de Peloponnesos, zo’n 5 kilometer van Monemvasia en Gefyra. Het rustige dorpje ligt aan een natuurlijke baai met prachtige stranden, waar genoeg restaurants en tavernes zijn om heerlijk te genieten van de Griekse keuken.
Xifias is niet alleen een klein kustplaatsje in Griekenland, het is ook het Griekse woord voor zwaardvis. In de Griekse keuken wordt maar al te graag verse vis geserveerd, en dit geldt ook voor de heerlijke xifias. Maar dan natuurlijk wel in een Grieks jasje.
Zwaardvis kan gemakkelijk op zowel de barbecue als de gril worden bereid omdat het een mooie stevige vis is. Vaak wordt de vis gemarineerd en gekruid met andere, echt Griekse, ingrediënten, zoals olijfolie, citroensap, knoflook en oregano.
Het is in Griekenland gebruikelijk om de zwaardvis als Xifias-souvlaki te serveren: kleine stukjes aan een spiesje geregen, gemarineerd met olijfolie en citroensap. Maar ook Xifias als plaki, gebakken in de oven met veel groenten, is een traditioneel Grieks gerecht. Afgemaakt met een frisse Griekse salade met feta en wat zelfgemaakte frietjes en je Griekse maaltijd is meer dan compleet.
Ik zou zeggen: kali orexi!
Y = Yorkshire pudding
Yorkshire pudding is geen dessert, maar een hartig gerecht en stamt, niet geheel onverwacht, uit Yorkshire.
Oorspronkelijk was het een manier om restjes te verwerken, zoals het vet dat uit geroosterd vlees druppelde. Het is enigszins te vergelijken met pannenkoekbeslag van melk, bloem en eieren en wordt geserveerd met vlees en groente en overgoten met jus.
De pudding werd voor het eerst in 1747 als Yorkshire pudding in een kookboek opgenomen. Nu is het Engelse gebruik van het woord pudding vaak verwarrend voor Nederlanders. Hier is het exclusief een toetje. In het Verenigd Koninkrijk kan het zowel een zoet nagerecht zijn als een hartig gerecht. Zo heet onze bloedworst in het Engels ‘black pudding’.
Waarschijnlijk is dit een overblijfsel van het Normandische Frans: bodeyn (worst). In de loop der tijd is de B verschoven naar een P en is de hartige pudding geboren. De Engelse taal kent overigens nog wel meer woorden die door de Normandiërs na de verovering in 1066 in de taal zijn geïntroduceerd. Mits goed klaargemaakt is het een heerlijke begeleiding voor vlees of groente!
Z = Zeeuwse bolus
De afgelopen tijd hebben we een culinaire wereldreis gemaakt, die ons van A tot Z naar heerlijke gerechten en mooi plekken heeft gebracht. Vandaag zijn we aangekomen bij het eindstation van onze reis: de “z”. En die staat voor Zeeuwse bolus.
Hoewel we daarmee hier in Nederland in de provincie Zeeland terecht zijn gekomen, heeft de bolus toch wel een internationale herkomst. De naam bolus komt uit het Jiddisch. Volgens Van Dale is bolus of boles het meervoud van bole. Dat komt weer van het Spaanse bollo, wat fijn broodje betekent.
De bolus is best een eigenwijs stukje gebak (of broodje zo u wilt). De meeste bakkers hebben een eigen recept en bereidingswijze. En sommige mensen smeren boter op de vlakke kant als ze een Zeeuwse bolus verorberen. Kaneel wordt door sommige bakkers wel en door andere niet toegevoegd. Feit is wel dat de Zeeuwse bolus niet ideaal is voor de lijn, er zit veel suiker in. Maar ja, dat doet niets af aan hoe lekker een bolus kan smaken bij de koffie!
Met de Zeeuwse bolus zijn we aan het eind van onze reeks “De Reistafel” gekomen. We hopen dat u genoten heeft van onze culinaire artikelen en taalkundige toelichting hier en daar. Smaakt dit naar meer? Wij van Write outside the box schrijven over allerlei onderwerpen en kunnen ook voor u een serie berichten voor gebruik op uw sociale media schrijven. Afgestemd op uw bedrijf, product of dienst. We brainstormen graag met u over de mogelijkheden.
Afsluiting
“Zo, dat was een flinke reis, zeg!” puf ik terwijl ik op de bank naast mijn vrouw plof. “Hoezo?” vraagt ze. “Nou, al die landen en die heerlijke gerechten die ze daar serveren. Een hoop indrukken opgedaan, hoor!”
“Maar je bent de deur niet uitgegaan door al dat thuiswerken?” zegt ze verbaasd. “Dat klopt, maar ik heb ‘De Reistafel’ van Write outside the box gevolgd en zo ben ik via allerlei heerlijke gerechten toch maar mooi de halve wereld rondgereisd!” “Nou, kook jij vanavond dan maar eens één van die gerechten!” zegt mijn vrouw grijnzend.
We hebben de afgelopen tijd veel minder kunnen reizen dan we hadden gewild. Maar wat we in het echt niet konden, konden we in onze fantasie en geest natuurlijk wel! Onze koffers zaten niet vol met kleding of andere spullen voor onderweg, maar met de letters van het alfabet. Het werd deze keer geen KLM maar ABC. Ons blanco papier was het vertrekpunt en onze pen fungeerde als vliegtuig, trein of boot en bracht ons van Ardenner Ham via uitstapjes naar Darjeeling thee en Habaneropeper uiteindelijk naar de Zeeuwse bolus.
Deze reis heeft ons niet letterlijk naar het buitenland gebracht, maar we hebben wel even mogen proeven van al het lekkers dat er in andere landen te vinden is. En dat smaakt naar meer!
